AFIRMATIVNA AKCIJA Pravila, specijalne mere, kriterijumi i prakse koje su usvojene ili primenjene u svrhu otklanjanja neravnopravnosti između žena i muškaraca, a koje su objektivno opravdane kako bi se postigla rodna ravnopravnost i otklonila faktička neravnopravnost žena, i koje ne treba smatrati diskriminatornima ili kršenjem jednakih prava i odgovornosti. (Ka Zakonu o ravnopravnosti polova, Zorana Šijački, urednica, Novi Sad 2006.)
FEMINIZAM Ulazi u upotrebu u francuskom jeziku počev od 1837. da označi učenje koje se zalaže za širenje prava i uloge žena u društvu. Feminizam je teorija i praksa koja, polazeći od načela jednakovrednosti žena i muškaraca, nastoji na društvenim promenama sa ciljem prestanka društvene, političke i ekonomske diskriminacije žena. Feminizam je društveni pokret, teorija ilično opredeljenje koji polaze od činjenice da žene u društvu imaju nepovoljan položaj koji može da se promeni sistemskim aktivnostima činjenja ženskih problema specifičnim i vidljivim, priznatim i adekvatno vrednovanim, tako što će se identifikovati nasilje nad ženama i ukazati na diskriminaciju i defavorizovanje žena kao i kroz borbu za ostvarivanje jednakih mogućnosti za žene i muškarce na svakom mestu. (Rečnik osnovnih feminističkih pojmova, Dr Zorica Mrševic i ostali, Beograd 1999)
GENDER MAINSTREAMING (engl.) Strategija koja uključuje perspektivu rodne ravnopravnosti u sve oblasti politika i aktivnosti, kao i na svim nivoima donošenja odluka, planiranja i sprovođenja aktivnosti u ovim oblastima. Gender mainstreaming je (re)organizacija, poboljšanje, razvoj i vrednovanje procesa u politici, tako da je rodna perspektiva uključena u sve politike na svim nivoima i svim fazama, a od strane aktera koji su inače uključeni u kreiranje politika. (preuzeto iz Gender mainstreaming - Conceptual framework, methodology and presentation of good practices, Final report of activities of the Group of Specialists on Mainstreaming)
Sistematsko uključivanje specifičnog položaja, prioriteta i potreba žena i muškaraca u svaku politiku sa ciljem unapređenja ravnopravnosti među ženama i muškarcima i modifikacija svih opštih politika i mera, posebno u svrhe postizanja ravnopravnosti, aktivnim i otvorenim razmatranjem njihovih efekata na odgovarajuće situacije žena i muškaraca prilikom njihove primene, nadzora i vrednovanja, u fazi planiranja. (Saopštenje Komisije COM (96) 67 finalno od 21/02/96).
INDIVIDUALNA DISKRIMINACIJA je ponašanje pojedinih članova/ica rasne/etičke/rodne grupe sa namerom da se proizvede različita i/ili štetna posledica na članove/ice druge rasne/etičke/rodne grupe. (navedeno prema: Pincus, F. L., "Discrimination Comes in Many Forms: Individual, Institutional, and Structural"in: Adams, M., Blumenfeld, W., Castaneda, R., and others, Readings for Diversity and Social Justice, New York and London: Routledge, 2000, p. 31 - 35.)
INSTITUCIONALNA DISKRIMINACIJA je politika institucija dominantne rasne/etničke/rodne grupe, kao i ponašanje pojedinaca/ki koji kontrolišu ove institucije i primenjuju njihovu politiku, sa namerom da se različito tretiraju i/ili da se proizvedu štetne posledice po pripadnike/ce drugih rasnih/etničkih/rodnih grupa. (navedeno prema: Pincus, F. L., "Discrimination Comes in Many Forms: Individual, Institutional, and Structural"in: Adams, M., Blumenfeld, W., Castaneda, R., and others, Readings for Diversity and Social Justice, New York and London: Routledge, 2000, p. 31 - 35.)
STRUKTURALNA DISKRIMINACIJA je politka institucija dominantne rasne/etničke/rodne ili druge grupe i ponašanje pojedinaca/ki koji primenjuju politiku i kontrolišu institucije, koji su u nameri rasno/etnički/rodno neutralni, ali za rezultat imaju različit i/ili štetan tretman manjinski rasnih/etničkih/rodnih drugih grupa. O strukturalnoj diskriminaciji se može govoriti svaki put kada institucije imaju tzv. neutralnu tj. istu politiku prema svima, ne uzimajući u obzir razlike koje karakterišu pirpradnike/ce odredjenih manjinskih grupa (navedeno prema: Pincus, F. L., "Discrimination Comes in Many Forms: Individual, Institutional, and Structural"in: Adams, M., Blumenfeld, W., Castaneda, R., and others, Readings for Diversity and Social Justice, New York and London: Routledge, 2000, p. 31 - 35.)
NEPOSREDNA DISKRIMINACIJA dešava se kada je osoba lošije tretirana od druge osobe na osnovu nekog svog svojstva kao što je pol, rasa, verska i etnička pripadnost, seksualna orijentacija.
POL (engl. Sex)je društveno uslovljena medicinska i zakonska klasifikacija bioloških karakteristika koja deli osobe na samo dve kategorije i to prvenstveno na osnovu spoljašnjih polnih organa ("ženski" i "muški") (prilagođeno iz Kreacija Spola?Roda?, Jelena Poštić, Svetlana Đurković i Amir Hodžić, Zagreb, 2006.)
POSREDNA DISKRIMINACIJA dešava se kada prividno neutralna norma, kriterijum ili praksa onemogućava (na osnovu pola ili nekog drugog ličnog svojstva) da grupa ljudi postigne svoj puni društveni i lični potencijal, osim u slučajevima kada je takva praksa objektivno opravdana ciljem i kada su mere preduzete za ostvarenje tog cilja prikladne i neophodne. ( prilagođeno iz EC Council Directive 2000/43/EC)
ROD (engl. Gender)je individualni konstrukt sopstvenog identiteta/izražavanja koji potvrđuje, negira i/ili nadilazi društveno zadane i formirane polne i rodne uloge "muškaraca" i "žena" kao i celu binarnu osnovu "muškog" i "ženskog". Takođe, rod je i društveni konstrukt pola koji po definiciji određuje društvene uloge "muškaraca" i "žena". (prilagođeno iz Kreacija Spola?Roda?, Jelena Poštić, Svetlana Đurković i Amir Hodžić, Zagreb, 2006.)
RODNA ANALIZA je Proučavanje razlika u uslovima, potrebama, zastupljenosti, dostupnosti izvora i razvoja, kontroli sredstava, moći odlučivanja, itd. između žena i muškaraca, na osnovu njima pripisanih rodnih uloga. (preuzeto iz "100 reči o ravnopravnosti: Rečnik termina o ravnopravnosti žena i muškaraca", Prvi put objavljeno kao One hundred words for equality: A glossary of terms on equality between women and men od strane Office for Official Publications of the European Communities, European Communities, 1998; prevod na srpski: Pokrajinski sekretarijat za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova, 2004)
RODNA DISKRIMINACIJA Diskriminacija prema ženama jeste svako razlikovanje, isključivanje ili uskraćivanje koje se čini na osnovu pola a sa posledicom ili ciljem ugrožavanja ili onemogućavanja sticanja ili ostvarivanja, a po osnovu ravnopravnosti muškaraca i žena, ljudskih prava i osnovnih sloboda u političkoj ekonomskoj, društvenoj, kulturnoj, građanskoj ili drugoj sferi. (Konvencija o eliminaciji svih oblika diskriminacije prema ženama Ujedinjenih nacija, član 1 - CEDAW)
RODNO ZASNOVANO NASILJE je bilo koji oblik nasilja koji se sprovodi nad osobom samo zbog pripadnosti određenom polu, upotrebom fizičke ili psihičke sile, uključujući silovanje, fizičko nasilje, seksualno uznemiravanje, incest i pedofiliju. (preuzeto iz "100 reči o ravnopravnosti: Rečnik termina o ravnopravnosti žena i muškaraca", Prvi put objavljeno kao One hundred words for equality: A glossary of terms on equality between women and men od strane Office for Official Publications of the European Communities, European Communities, 1998; prevod na srpski: Pokrajinski sekretarijat za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova, 2004)
RODNA JEDNAKOST (Gender Equity) je proces koji vodi fer tretmanu žena i muškaraca. Da bi se obezbedila pravednost, preduzimaju se određene mere koje mogu nadoknaditi istorijsku i društvenu nepravdu koja je onemogućila žene i muškarce da u punoj meri učestvuju u određenoj aktivnosti. Jednakost vodi ka ravnopravnosti. (preuzeto iz Gender Mainstreaming in Practice: A Toolkit, UNDP Bratislava 2007)
Pravičan odnos na osnovu roda, koji podrazumeva jednak tretman ili tretman koji je različit, ali koji se smatra ekvivalentnim u smislu prava, beneficija, obaveza i mogućnosti. (preuzeto iz "100 reči o ravnopravnosti: Rečnik termina o ravnopravnosti žena i muškaraca", Prvi put objavljeno kao One hundred words for equality: A glossary of terms on equality between women and men od strane Office for Official Publications of the European Communities, European Communities, 1998; prevod na srpski: Pokrajinski sekretarijat za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova, 2004)
RODNO OSETLJIVI INDIKATORI Rodno osetljivi indikatori imaju posebnu funkciju da ukažu ukazivanja na društvene promene u vezi sa rodom tokom vremena. Njihova korisnost je u tome što mogu ukazati na promene u položaju i ulogama žena i muškaraca tokom vremena, i stoga da mere da li se ostvaruje rodna ravnopravnost. Pošto upotreba indikatora i drugih relevantnih tehnika evaluacije vode ka boljem razumevanju kako se rezultati mogu ostvariti, korišćenje rodno osetljivih indikatora će takođe doprineti delotvornijem planiranju i sprovođenju programa u budućnosti. (preuzeto iz "Guide to Gender-Sensitive Indicators", Canadian International Development Agency, 1997)
RODNA RAVNOPRAVNOST (Gender Equality) podrazumeva ravnopravnu vidljivost, osnaženost i učešće oba pola u svim sferama javnog i privatnog života. Rodna ravnopravnost je suprotna rodnoj neravnopravnosti, a ne rodnim razlikama i njen cilj je da promoviše puno učešće žena i muškaraca u društvu. (preuzeto iz Gender mainstreaming - Conceptual framework, methodology and presentation of good practices, Final report of activities of the Group of Specialists on Mainstreaming). Koncept koji znači da sva ljudska bića imaju slobodu da razvijaju lične sposobnosti i prave izbore bez ograničenja nametnutih strogim rodnim ulogama; da se različito ponašanje, želje i potrebe žena i muškaraca u jednakoj meri uzimaju u obzir, vrednuju i podržavaju. (preuzeto iz "100 reči o ravnopravnosti: Rečnik termina o ravnopravnosti žena i muškaraca", Prvi put objavljeno kao One hundred words for equality: A glossary of terms on equality between women and men od strane Office for Official Publications of the European Communities, European Communities, 1998; prevod na srpski: Pokrajinski sekretarijat za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova, 2004)
RODNE ULOGE Grupa običaja koji se odnose na aktivnosti i ponašanje pripisano ženama i muškarcima, koji se prenose i održavaju kroz rodni ugovor tj. kroz skup implicitnih i eksplicitnih pravila koja uređuju odnose među polovima, a koja određuju različit rad i vrednost tog rada, odgovornosti i obaveze za muškarce i žene. Odražavaju se na tri nivoa - u kulturi - norme i vrednosti društva; institucijama - porodična davanja, obrazovanje, politika zapošljavanja itd.; i procesu socijalizacije, primarno u porodici. (preuzeto iz "100 reči o ravnopravnosti: Rečnik termina o ravnopravnosti žena i muškaraca", Prvi put objavljeno kao One hundred words for equality: A glossary of terms on equality between women and men od strane Office for Official Publications of the European Communities, European Communities, 1998; prevod na srpski: Pokrajinski sekretarijat za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova, 2004)
To su uloge koje su pripisane ženama i muškarcima na osnovu kulturnih normi ili tradicije. Najčešće, rodne uloge nisu zasnovane na biološkim ili fizičkim predispozicijama, već su rezultat stereotipa i pretpostavki šta žene i muškarci mogu i treba da rade. Rodne uloge postaju problematične kada čitavo društvo pripisuje veću vrednost ulogama jednoga roda - najčešće muškarcima. (preuzeto iz Gender Mainstreaming in Practice: A Toolkit, UNDP Bratislava 2007)
RODNI IDENTITET podrazumeva sopstvenu rodnu samokoncepciju, ne neophodno zavisno od pola koji je pripisan rođenjem. Rodni identitet tiče se svakog ljudskog bića i ne znači samo binarni koncept "muškog" i "ženskog" (prilagođeno iz Kreacija Spola?Roda?, Jelena Poštić, Svetlana Đurković i Amir Hodžić, Zagreb, 2006.)
ŽENSKA LJUDSKA PRAVA su prava žena i devojčica, kao neotuđivi, sastavni i neodvojivi deo univerzalnih ljudskih prava, uključujući i koncept reproduktivnih prava. (preuzeto iz "100 reči o ravnopravnosti: Rečnik termina o ravnopravnosti žena i muškaraca", Prvi put objavljeno kao One hundred words for equality: A glossary of terms on equality between women and men od strane Office for Official Publications of the European Communities, European Communities, 1998; prevod na srpski: Pokrajinski sekretarijat za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova, 2004)